Tutku Sena Sönmez Kıraç'ın yazısı ;
1)Arabuluculuk nedir?
Arabuluculuk, arabulucu adı verilen bağımsız ve tarafsız üçüncü kişi eşliğinde yürütülen esnek bir anlaşmazlık çözüm sürecidir.
Arabuluculuk, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 2.maddesinin b bendinde tanımlanmıştır.
Buna göre; “Arabuluculuk: Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini…” ifade eder.
2)Arabuluculuğun artı yönleri nelerdir?
Arabuluculuk, taraflara mahkemede elde edilemeyecek fırsatlar sunar; iletişim sorunlarının giderilerek, problemlerin konuşulması ve üzerinde anlaşılabilecek alanların ortaya çıkarılması için olanak sağlar. Arabuluculuk süreci genellikle gönüllülük temelinde yürütülür.
Taraflar kendi kararlarını kendileri verirler ve arabulucunun karar verme yetkisi yoktur. Bu nedenle arabuluculuk geleneksel dava sürecine göre önemli avantajlar sunmaktadır.
Arabuluculuk, aylar hatta yıllarca süren dava yoluna göre daha hızlıdır ve birkaç gün ya da birkaç hafta içinde tamamlanır. Uyuşmazlıkların kısa sürede çözülmesi ile tarafların gündelik yaşamlarına dönmeleri kolaylaşır.
Ayrıca arabuluculuk süreci, yargı yoluna göre daha ekonomiktir. Yargılama aşamasındaki gibi harç ve davanın başında yatırılması gereken keşif, bilirkişi, tanık ücreti gibi dava giderleri de olmayacağından daha düşük maliyetlidir. Keza, uzun süren yargılama sürecinde duruşmalara katılırken tarafların harcadığı emek, zaman, yol vb. masraflar da bu süreçte söz konusu değildir.
Yargılama sürecinde kendini ifade edebilecek imkânı bulamayan taraflar, arabuluculuk sürecinde kendilerini rahatça ifade edebilir, diğer tarafı dinleyip anlayabilirler.
Arabuluculuk esnek bir süreçtir. Arabulucu taraflar arasındaki iletişimi sağlar. Taraflarla etkin bir iletişim içinde olan arabulucu taraflar arasında iletişim kurulmasına destek olur; tarafların ihtiyaçlarına ve menfaatlerine dikkat çeker.
Arabuluculuk sürecinin en önemli faydası, yıllarca sürebilecek yargılama süreci sırasında zarar görme olasılığı yüksek olan ilişkilerin korunmasını ve sürdürülebilmesini sağlamasıdır.
Arabuluculuk işbirliğine dayalı ve çekişmeli olmayan bir süreç olduğundan ve mutlaka taraflardan birinin kazanıp diğerinin kaybetmesiyle sonuçlanmak zorunda olmadığından, taraflar arasındaki ilişkilerin korunması genellikle mümkün olur. Ayrıca, yargılamadan farklı olarak arabuluculukta kontrol tamamen tarafların elindedir. Bu da tarafların müzakerelerde çok daha fazla söz hakkına sahip olması ve bunların sonucunu daha fazla kontrol edebilmesi anlamına gelir. Süreçte kazanan ve kaybeden yoktur; taraflar haklı ya da haksız olduklarını kabul etmek zorunda değildir.
Anlaşma her iki tarafın da onayıyla yapılır ve bu nedenlerle genellikle arabuluculukta tarafların memnuniyet seviyesi daha yüksektir. Arabuluculuğun düşük maliyetle ve hızlı bir biçimde iyi sonuçlar elde edilen bir süreç olması sebebiyle, taraflar arabuluculuk neticesinde çözüme kavuşan uyuşmazlıklarda sağlanan anlaşmaya mahkeme kararına nispeten daha fazla uyum gösterme eğilimindedir.
3)Kimler arabulucu olabilir?
Arabulucu, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 2.maddesinin a bendinde tanımlanmıştır.
Buna göre;
“Arabulucu: Arabuluculuk faaliyetini yürüten ve Bakanlıkça düzenlenen arabulucular siciline kaydedilmiş bulunan gerçek kişiyi…” ifade eder. Aşağıdaki şartları sağlayan herkes arabulucu olabilir;
1. Türk vatandaşı olmak,
2. Hukuk Fakültesinden mezun olmak veya yabancı bir hukuk fakültesini bitirip de Türkiye'deki hukuk fakülteleri programlarına göre eksik kalan derslerden sınava girip başarı belgesi almış bulunmak,
3. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıldan fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık, gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma, yalan tanıklık ve yalan yere yemin suçlarından mahkûm olmamak,
4. Mesleğinde en az beş yıllık kıdeme sahip olmak,
5.Terör örgütleriyle iltisaklı veya irtibatlı olmamak,
6. Arabuluculuk eğitimini tamamlamak ve Adalet Bakanlığınca yapılan yazılı sınavda başarılı olmak gerekir.
4)Arabulucu nasıl olunur?
Her arabulucu, arabuluculuk faaliyetini yürütebilmek için arabuluculuk eğitimi alarak Adalet Bakanlığı tarafından uygulanan yazılı ve sözlü sınavları geçtikten sonra, Adalet Bakanlığı tarafından tutulan Arabulucular Siciline kayıtlı olmak zorundadır.
5)Arabuluculuk süreci nasıldır?
Arabulucu öncelikle, her iki tarafa arabuluculuk süreciyle ilgili bilgi verir ve istenirse Bilgi Tutanağını doldurarak her iki tarafa imzalatır. Tutanağın birer örneği bütün taraflara verilir.
Bu süreci takiben; arabuluculuk süreci başlamadan önce arabulucu Arabuluculuk Sözleşmesi hazırlar. Arabuluculuk kurallarının belirlendiği bu anlaşma belgesi imzalandıktan sonra tüm taraflara verilir.
Arabulucu tarafların Adalet Bakanlığı, Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın web sitesinde bulunan ücret tarifesine göre arabuluculuk ücretini ödemelerini sağlar.
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Mevzuatına göre, arabuluculuk süreci dava açılmadan önce arabulucuya başvuru hâlinde, tarafların ilk toplantıya davet edilmeleri ve taraflarla arabulucu arasında sürecin devam ettirilmesi konusunda anlaşmaya varılıp bu durumun bir tutanakla belgelendirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
Dava açılmasından sonra arabulucuya başvuru hâlinde ise bu süreç, mahkemenin tarafları arabuluculuğa davetinin taraflarca kabul edilmesi veya tarafların arabulucuya başvurma konusunda anlaşmaya vardıklarını duruşma dışında mahkemeye yazılı olarak beyan ettikleri ya da duruşmada bu beyanlarının tutanağa geçirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflar bir anlaşmaya vardığında, yazılı bir anlaşma belgesi hazırlanır ve bu belge taraflar ve arabulucu tarafından imzalanır. Taraflar mahkemeden bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler(HUAK Madde 18, HUAK Yönetmeliği Madde 22).
Eğer arabuluculuk sonunda taraflar bir anlaşmaya varırsa arabulucu tarafından yazılı bir anlaşma hazırlanır. Arabuluculuk süreci tamamlandıktan sonra arabulucu ve taraflar Son Toplantı Tutanağını imzalarlar. Formun bir örneği Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı’na UYAP üzerinden gönderilir.
Eğer arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaya varılamazsa, dava arabuluculuk süresince ertelendiği için davaya bakan hâkim konuyu ilk duruşmada ele alacak ve hukuki işlemlerin kaldığı yerden başlatılması hususunu duruşma zaptına geçirmek suretiyle yargılamanın devamı yönünde bir ara kararı verecektir.
Taraflar, arabulucuya başvurmak, süreci devam ettirmek, sonuçlandırmak veya bu süreçten vazgeçmek konusunda serbesttirler (HUAK Madde3, HUAK Yönetmeliği Madde 5).
Süreçte gizlilik ilkesi uygulanır. Arabuluculuk sırasında paylaşılan bütün bilgi ve belgeler gizli tutulur(HUAK Madde 4, HUAK Yönetmeliği Madde 6).
Arabuluculuk sırasında yapılan açıklamalar ile paylaşılan belgeler başka bir amaçla kullanılamaz (HUAK Madde 5, HUAK Yönetmeliği Madde 7).
Arabulucu tarafsızdır ve taraflara eşit davranmakla yükümlüdür (HUAK Madde 9, HUAK Yönetmeliği Madde 8).
Taraflar uyuşmazlığın çözümüne yönelik bir anlaşmaya vardığında, ya da süreçten vazgeçip çekildiğinde veya arabulucunun süreci sona erdirme yetkisini kullanması halinde arabuluculuk sona erer (HUAK Madde 17, HUAK Yönetmeliği Madde 21).
6) Hangi dava türlerinde Arabuluculuk uygulanabilir?
Arabuluculuk Kanunun 1. maddesi uyarınca, yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar da dâhil olmak üzere tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş ve işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıkları arabuluculuğa elverişlidir.
Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş ve işlemler; başka bir anlatımla, tarafların bir özel hukuk uyuşmazlığında sulh, kabul, gibi hukuki işlemleri herhangi bir mahkeme kararına ihtiyaç duymadan yapabilmelerini, tarafların iradelerinin birleşmesinin bir hâkim kararı olmadan sonuç doğurabilmesini ifade etmektedir.
Ancak aile içi şiddet iddiası içeren uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir. Kamu düzeni kavramı tek başına uyuşmazlığın arabuluculuğa elverişli olup olmadığını anlamak için yeterli değildir.
Bu kavramın içinin doldurulması her somut olaya göre değişecektir. Bu husus Yargıtay içtihatları ve gelişecek Bölge Adliye Mahkemesi (İstinaf) içtihatları ile belirlenecektir.
7) Arabuluculuk etik kuralları nedir?
Gerek 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununda gerekse Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinde hem arabuluculuk kurumu hem de arabulucularla ilgili temel ilke, hak ve yükümlülüklere ilişkin genel düzenlemeler yer almakta ise de; arabulucular etik kurallarının belirlenmesi önemli bir ihtiyacın karşılanması anlamında bir zorunluluk olduğu gibi, aynı zamanda arabuluculuk mevzuatının Arabuluculuk Daire Başkanlığına ve Arabuluculuk Kuruluna yüklediği bir görevin de ifasıdır.
Arabulucular Etik Kurallarının aşağıda belirtilmiş olan üç temel amacı vardır:
1. Arabuluculara mesleklerinin icrasında rehberlik etmek ve yol göstermek
2. Arabuluculuğa başvuran tarafları bilgilendirmek ve onların korunmasını sağlamak
3. Barışçıl bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak arabuluculuğa toplum tarafından duyulan kamu güvenini arttırmak.
Arabulucular Etik Kuralları, arabuluculuk sürecini yürütecek ve Arabulucular Siciline kayıtlı bulunan arabulucular tarafından kabul edilmiş sayılır. Arabulucular bu kurallara eksiksiz bir biçimde uymaya özen göstermelidir.
Arabulucular Etik Kuralları, bütün olarak okunur ve yorumlanır. Kuralların sıralanmasında, öneme göre verilen bir öncelik söz konusu değildir.
Arabuluculuk Kurulu, Etik Kurallarının ihlali ve bu durumun öğrenilmesi halinde Kanunun 21’inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında ilgili arabulucunun sicilden silinmesi de dahil olmak üzere arabuluculuk mevzuatında öngörülen diğer yaptırımları uygulayabilir.
8)İş uyuşmazlıklarında dava şartı olarak arabuluculuk nedir?
1 Ocak 2018 tarihinden itibaren işçi-işveren uyuşmazlıklarında dava açmak isteyen tarafın öncelikle arabuluculuk yoluna gitmesi gerekmektedir. Arabuluculuğa başvurulmadan dava açılması durumunda, dava, dava şartı yokluğundan reddedilecektir.
9) Hangi uyuşmazlıklar dava şartı olarak arabuluculuk kapsamına girer?
Bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi ve işveren alacağı ve tazminatı (kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, fazla mesai ücreti, hafta tatili ücreti, yıllık izin ücreti vb.) ile işe iade taleplerinde dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartı olacaktır. Ancak iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili tespit ve itiraz durumları bu kapsamda değildir.
10) Dava şartı olan arabuluculuk başvurusu nereye yapılır?
Başvuru adliyelerde bulunan arabuluculuk bürolarına yapılır. Arabuluculuk bürosu olmayan yerlerde arabuluculuk bürosu sıfatıyla görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğü tarafından işlemler gerçekleştirilir.
11) Dava şartı olan arabuluculuklarda arabulucu nasıl atanır?
Arabulucu, adliyelerdeki arabuluculuk bürolarındaki görevli personel tarafından sicile kayıtlı arabulucular listesinden atanacaktır. Ancak tarafların listede yer alan herhangi bir arabulucu üzerinde anlaşmaları halinde bu arabulucu görevlendirilir.
12) Dava şartı olarak arabuluculukta arabulucu başvuruyu en fazla ne kadar süre içerisinde sonuçlandırır?
Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir.
13) Dava şartı olan arabuluculuk başvuruları ücretli midir?
Arabuluculuk bürosuna başvuruda herhangi bir ücret alınmaz. Taraflar arabuluculuk görüşmelerinde anlaşamazlarsa 2 saatlik ücret Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. Anlaşma durumunda ücret, aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde ödenir. Ancak uygulamada sıklıkla görüldüğü üzere, işveren tarafından da arabuluculuk ücretinin tamamı ödenebilir. Ücret, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesine göre belirlenir. Arabuluculuk Ücret Tarifesi, Arabuluculuk Daire Başkanlığının resmi web sitesinde yer almaktadır.
14) Dava şartı olan arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa süreç nasıl devam eder?
Arabuluculuk sürecinde taraflar anlaşma sağlayamazsa mahkemeye başvurarak dava açabilirler.
15)Arabuluculuk ücretini karşılayamayacak durumda olan taraf nereye başvurmalıdır?
Arabuluculuk ücretini karşılamak için adli yardıma ihtiyaç duyan taraf arabuluculuk bürosunun bulunduğu yerdeki sulh hukuk hâkiminin kararıyla adli yardımdan yararlanabilecektir.
