Rusya Ukrayna arasında yaşanan gerilim sonrasında oligark kelimesi gündem oldu. Bu kelimeyi ilk kez duyanlar çeşitli kaynaklara göre oligark nedir? sorusuna yanıt ararken, halktv.com.tr yazarı Ozan Gündoğdu Türk oligarklarını yazdı...
İşte Kim bu Türk oligarklar? başlıklı o yazı;
Rusya’nın Ukrayna’yı 3 koldan işgale giriştiği savaşın 30’uncu gününü geride bıraktık. Bu süre içinde gündelik hayatımıza giren kavramlardan biri “oligark” oldu. Bu kavram basit ifadesiyle “oligarşik düzenin yönetici elitleri” olarak tanımlanabilir. O halde oligarşi ne demek? Türk Dil Kurumu oligarşiyi şöyle tanımlıyor;
“Siyasal gücün birkaç kişilik bir grubun elinde toplandığı yönetim”
Oligarşi bu tanıma göre demokrasi, aristokrasi gibi bir yönetim biçimi. Bu düzende yönetimdeki grup siyasi, askeri, dini veya finansal gruplardan oluşabilir. Günümüzde sıkça kullanılan anlamında oligarklardan bahsedilirken finansal gruplar kastediliyor. Eğer yönetme erki maddi açıdan üstün kişilerce paylaşılıyorsa bu tip bir oligarşiye de özel olarak “plütokrasi” adı veriliyor.
O halde oligarklar ille de Rus olmak zorunda değiller. Oligarşi de sadece Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ortaya çıkan ülkelere özgü bir yönetim değil. Farklı nitelikte olmakla birlikte çok sayıda oligarşiden ve çok sayıda oligarktan bahsetmek mümkün.
Peki Türkiye’deki en zenginler için oligark demek mümkün mü? Eğer siyasi erke nüfuz ediyor, aynı anda demokratik normlar çiğneniyorsa neden olmasın? Şimdiye dek hep Rusya’ya odaklandık, İsterseniz 2021’in Forbes Türkiye Listesi’ndeki zirveye de göz atalım.
Murat Ülker (6,3 milyar dolar)
Dünyanın en zengin 421’inci Türkiye’nin ise en zengin kişisi. 2012’de 2,8 milyar dolar olan kişisel serveti 2021’de 6,3 milyar dolara yükseldi. Söz konusu bu 9 yılda Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hasılası dolar bazında yüzde 18 küçüldü ama Murat Bey’in serveti, yüzde 132 büyüdü. Türkiye’nin en büyük gıda şirketi Ülker’in %63’üne sahip. Yıldız, 2007'de Belçikalı çikolatacı Godiva'yı satın almak için 850 milyon dolar ve 2014'te Birleşik Krallık'ın United Biscuits'ini satın almak için 3.2 milyar dolar harcadı. Daha global bir yapı oluşturmak için United Biscuit, Ülker Biscuit ve DeMet's Candy'yi Londra merkezli Pladis Foods çatısı altında birleştirdi.
Suudi Arabistan hanedanına yakınlığı biliniyor. Babası Sabri Ülker, Türkiye’deki İslamcı hareketin önde gelen organizasyonlarından İlim Yayma Vakfı’nın kurucuları arasında bulunuyor. Murat Ülker’in, son yıllarda Erdoğan’la arasının açıldığı da haberlere yansıyan bir diğer bilgi.
Erman Ilıcak (4,4 milyar dolar)
Dünyanın en zengin 655’inci Türkiye’nin en zengin 2’nci kişisi. 2012’de 2 milyar dolar olan servetini, 2021’de 4,4 milyar dolara çıkarmayı başardı. 9 yılda serveti yüzde 110 büyüdü. Türkiye’nin en büyük inşaat şirketlerinden biri olan Rönesans’ın sahibi. 1993 yılında kurulan Rönesans 28 ülkede inşaat işleri yapıyor ama Türkiye’de Erdoğan’ın başkanlık sarayının inşa eden şirket olarak öne çıkıyor. Aynı zamanda Erdoğan’ın “kişisel hayalim” dediği Şehir Hastanelerinin de müteahhitliğini yapan şirket Rönesans.
Erman Ilıcak’ın adı son olarak 2021’de Pandora Belgeleri’ne karışmış, Rönesans Holding'in kurucusu Erman Ilıcak'ın annesi Ayşe Ilıcak'ın Alcogal firması aracılığıyla Dolmine International Ltd. ve Covar Trading Ltd. adlı iki şirket kurduğu, bu şirketler üzerinden yaklaşık 210 milyon doları vergi cennetlerine kaçırıldığı öne sürülmüştü.
Ferit Şahenk (3 milyar dolar)Dünyanın en zengin 1008’inci, Türkiye’nin en zengin 3’üncü kişisi. 2012’de 2,6 milyar dolar olan kişisel servetini, 2021’de 3 milyar dolara çıkardı. Ferit Şahenk'in CEO'su olduğu Doğuş Holding, turizm, emlak ve medyadan finansal hizmetler, inşaat ve otomobil sektörlerine kadar uzanan sektörleri kapsıyor. Servetin çoğu Garanti Bankası'ndan geliyor. Ailesi, 2017 yılında Garanti'nin kalan %10'unu İspanya'nın BBVA'sına satarak 900 milyon dolar getirdi.
Doğuş, İstanbul Galataport'a 1.7 milyar dolarlık yatırım yaptı. Projede kruvaziyer terminali, otel, perakende satış ve restoranlar yer alıyor. Bunun yanında Şahenk’in CEO’u olduğu Doğuş Holding, NTV ve Star televizyonlarını da elinde tutuyor. Kardeşi Filiz Şahenk ise 2,3 milyar dolarlık servetiyle Türkiye’nin en zengin kadını konumunda.
Büyük Koç Kardeşler; Rahmi Koç ve Semahat Arsel ( 4,6 milyar dolar)Semahat Arsel Türkiye’nin en zengin 5’ini kardeşi Rahmi Koç ise 7’nci kişisi. Ailenin en üst kuşağı olan bu iki kardeşin toplam kişisel serveti 4,6 milyar dolar. Her ikisinin de 2,3 milyar doları bulunuyor. Ülkenin en köklü holdginlerinden olan Koç’un kurucu Vehbi Koç’un çocukları. Erdoğan’la aralarının özellikle son 10 yıldır mesafeli olduğu söyleniyor. Savunma Sanayii’ne ilişkin hazırlık yapan Koç Holding aynı zamanda Altay Tankının prototipini yapan Otokar’ı da bünyesinde barındırıyor. Koç, bu tanklar için 2013’te Savunma Sanayii Müsteşarlığına teklif götürmüş, ancak teklifi pahalı bulan devlet, seri üretim ihalesini Erdoğan’a yakınlığıyla bilinen Ethem Sancak’ın sahibi olduğu BMC’ye vermişti.
Bacaksız - Özdemir Ortaklığı (4,6 milyar dolar)
Türkiye’de kamu ihaleleriyle gündem olan LİMAK’ın iki ortağı Sezai Bacaksız’ın 2,3 milyar dolar, Nihat Özdemir’in de 2,3 milyar dolar olmak üzere ikilinin toplam kişisel serveti 4,6 milyar doları buluyor. Aynı zamanda Türkiye Futbol Federasyonu başkanlığı da yapan Nihat Özdemir’in kişisel serveti 2012 yılında 1,1 milyar dolardı. Kişisel serveti dolar bazında 9 yılda yüzde 110 büyüdü. Nihat Özdemir ve milyarder ortağı Sezai Bacaksız, Gazi Üniversitesi'nde öğrenciyken tanışarak 1976 yılında Limak İnşaat'ı kurdu. Limak, dünyanın en büyük altyapı projelerinden bazılarının müteahhitliğinin yanı sıra enerji, turizm, ulaştırma ve çimento sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Limak, Türkiye’de 2008’de başlayan elektrikte özelleştirme sürecinde dağıtım şirketlerinin bir kısmını satın aldı. Şirket aynı zamanda İstanbul'un yeni havalimanını inşa eden bir konsorsiyumun parçası.
OLİGARK NE DEMEK?
Türkçe'ye Fransızcadan geçen kavram Yunanca "oligo-" (az, birkaç) ve "arkhein" (yönetmek) kelimelerinden oluşturulmuştur. Yönetimdeki grup siyasi, askerî, dinî veya finansal gruplar gibi ülkenin önde gelen gruplarından birisi olabilir. Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim şeklidir. Oligarşinin üyesi ya da destekçisi olan kişi ya da grupları tanımlamak için "oligark" terimi kullanılır.
